Ik was eraan begonnen, las het tot driekwart en toen kwamen er andere dingen tussendoor. Ik deed een poging om verder te lezen maar besloot al snel dat het beter was om opnieuw te beginnen want het is een coherent en stevig boek waar je niet zomaar even midden in valt.
‘De grote vlucht inwaarts’ van Thijs Lijsters, beschrijft onze onoverzichtelijke tijd waarin we vaak het gevoel krijgen, geen grip te hebben op de te groot geworden wereld om ons heen. Waardoor de we neiging krijgen te vluchten in kleine zachte wereldjes en in lieve kleine oplossingen voor grote problemen. We maken het onszelf gezellig, maken warme veilige huiskamers van onze steden en trekken onszelf terug in de ervaring van het moment door heel mindfull in het ‘nu’ te leven.
Thijs Lijsters ageert tegen deze knusheid in de openbare ruimte, die juist de plek zou moeten zijn waarin het politieke debat gevoerd zou moeten worden. Het zou een ruimte moeten zijn waarin je het persoonlijke achter je laat zodat je over het algemeen belang kunt discussiëren. Aan die stedelijke huiskamer moest ik ook denken toen ik las over de plannen in het Enschedese muziekkwartier, dat de huiskamer van onze stad wil worden. Hoe gezellig wordt het daar straks op de plek waar juist de kunsten zich kunnen en moeten uitspreken over deze tijd. Wordt het daar straks niet té gezéllig?
Het huis, de huiskamer dat is het toevluchtsoord voor het individu, dat ben ik. Maar wie zijn wij?
De grenzen tussen het private en publieke vervagen steeds meer zoals ook bij het privatiseren en vercommercialiseren van onze gemeenschappelijke eigendommen. Van post, trein en pensioenfondsen tot aan ‘onze’ ziektekostenverzekeringen. Daar trekken ‘wij’ niet meer aan de touwtjes maar de markt, een visieloze entiteit die doordendert naar waar het geld haar leidt.
De bevrijdende en alle problemen oplossende liberale marktwerking blijkt ook gewoon weer een totaliserend geloof te zijn met behoorlijk wat manco’s.
Iemand vroeg mij of ik van dit soort teksten niet down word, verlamd omdat het geen oplossing biedt. Eigenlijk precies waar dit boek over gaat, als je er toch niks aan kunt doen als individu, kun je het dan misschien maar beter niet willen weten, je prettig terugtrekken op je eigen eilandje? Dat eilandje dat ik in mijn werk vaak ‘Inertia’ noem, een aangename trage staat van onbewustzijn.
Vreemd genoeg krijg ik er juist energie van, het gitzwarte motiveert me om me uit te spreken, om een kritische houding aan te nemen en op zoek te blijven gaan naar grote (of zelfs sterke) verhalen die weliswaar, net als in het verleden, geen echte oplossing zullen blijken te zijn maar die wel richting kunnen geven in deze van liberale, zogenaamde vrijheid overlopende samenleving. Janet Joplin schreef het al ‘Freedom is just another word for nothing left to loose’. Ik heb het gevoel dat we heel veel te verliezen hebben. En het wordt pas echt urgent en wrang als we onze ogen toestaan de echte ‘vrijen’ te zien; de mensen die niks meer hebben, geen land, geen cultuur, geen rechten, die leven in een soort niemandsland, de vluchtelingenkampen, de asielzoekerscentra. Niks meer te verliezen omdat je alles al verloren hebt, volkomen vrij en tegelijkertijd volkomen gevangen.
‘Kunst is het domein waar geëxperimenteerd wordt met en vragen gesteld over kwesties rond gemeenschappelijke waarden, traditie, (beeld)taal, identiteit en cultuur. Kunstwerken roepen vragen op die ons allen aangaan, ook al is dat voor velen van ons niet onmiddellijk duidelijk’ (TL)
Het boek sloot dan ook verassend goed aan bij de voorstelling ‘Stem kwijt’ van de Verleiders, die ik deze week zag. Een 5-koppig discours over onze politieke staat, grappig, verhelderend en venijnig. Vijf stemmen die het niet met elkaar eens zijn maar die toch in een richting bewegen. Niet dé waarheid maar wel op weg naar een betere samenleving.
En ik krab mezelf nog eens achter de oren. Doe ik dat voldoende met mijn kunst? Spreek ik mij voldoende uit, stel ik de juiste vragen? Ik blijf zoeken en onderzoeken.
I am the houses – Danielle Spoelman 2108
De grote vlucht inwaarts, Thijs Lijsters, De Bezige Bij.
Stem kwijt, de Verleiders. Nog in te zien in diverse zalen.